اعتقاد به ماهيت و عملكرد شيطان در طول تاريخ جنبه هاى متفاوتى داشته است، در گذشته هاى دور مردم هر عمل نادرستى را به شيطان نسبت مى دادند و شايد هنوز هم باشند كسانيكه كه چنين تصور مى كنند كه شيطان يك موجود نامرئى است كه به هر وسيله كه بخواهد بر مردم تسلط پيدا مى كند، و آنان را به كارهاى نادرست مجبور مى سازد. حال آنكه در عرفان شيطان يك موجود نامرئى نيست، بلكه نفس اماره كه در وجود هر انسانى است، همانا شيطانى است كه دست به هر شرارتى مى زند، بنابراين نفس اماره يك موجود خيالى نيست چنانجه نفس پاكيزه يا زكيه هم موجودى خيالى نيست. بقول عرفا در وجود هر انسان هم فرعون هست و هم موسى، حال بستگى دارد كه انسان به كدام يك از اين دو شخصيت متمايل باشد. در كلام خداوند به اقسام انسانهایی كه شيطان صفت هستند اشاره شده است، اينكه انسان خود هيزم آتشى است كه شعله هاى آن افروخته است بسيار جاى تامل و تفكر دارد.

بارها از بنده سوال شده است كه چرا ما قادر به شنيدن صداى فرشتگان نيستيم و يا چرا آنها را نمى بينيم؟ در پاسخ مى گويم آيا شده است كه صداى شيطان را بشنويد و يا او را ببينيد؟ خوب توجه كنيد الهامات شيطانى و الهامات ملكوتى مانند آب شور و آب شيرين كنار هم هستند، ولى بنده فقط متوجه الهامات شيطانى كه از نفس اماره صادر مى شود هستم، حال آنكه دورى از نفس اماره سبب مى شود كه بتوانم صداى ملكوتى درون خودم را هم بشنوم. به تعبير عرفانى انسان موجودى مختار است، و دامنه اختيار او از كم شروع مى شود و سپس اندك اندك وسيعتر مى شود، اول گول يك دانه گندم را مى خورد، و روزى طالب تمام مزارع گندم خواهد شد، شرارت با يك دانه آغاز مى شود و روزى خرمن هاى شرارت بپا خواهد شد، برعكس آنهم هست، انسان فهيم با يك بذر ايمان روزى صاحب خرمن هاى ايمان مى شوند، قلبش روز بروز وسيعتر مى گردد.